Waiting wives from Homer’s Penelope to the modern day
Οι Σύζυγοι που Περιμένουν: Από την Πηνελόπη του Ομήρου έως τη Σύγχρονη Εποχή
Emma Bridges, The Open University (emma.bridges@open.ac.uk)
Δευτέρα 17.3.2025
- ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όταν η Πηνελόπη και ο Οδυσσέας επανενώνονται τελικά στην εικοστή τρίτη ραψωδία της Οδύσσειας, μοιράζονται ο ένας με τον άλλον τις ιστορίες των γεγονότων που έζησαν κατά τα χρόνια του χωρισμού τους. Τέσσερις στίχοι (23.302-5) συνοψίζουν τις εμπειρίες της Πηνελόπης· αντίθετα, ο Οδυσσέας καταλαμβάνει οκτώ φορές περισσότερο χώρο – συνολικά τριάντα δύο στίχους (23.310-41) – για να ανακεφαλαιώσει τις περιπέτειές του. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία του ποιήματος έχει επικεντρωθεί στην ιστορία του Οδυσσέα. Η ανισορροπία αυτή, ως προς τον χώρο που δίνεται στις απόψεις του στρατιώτη που επιστρέφει και της συζύγου του που αναμένει, αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο, καθ’ όλη τη διάρκεια της Οδύσσειας, δίνεται πολύ περισσότερη προσοχή στην εμπειρία του αρσενικού ήρωα παρά στην Πηνελόπη, παρόλο που και αυτή υποβάλλεται σε δύσκολες δοκιμασίες και συναισθηματικές προκλήσεις. Αυτή η έλλειψη προσοχής στις συντρόφους των στρατιωτών αντικατοπτρίζεται επίσης στη συζήτηση γύρω από το σύγχρονο στρατό. Οι δημοσιογραφικές αναφορές, ο πολιτικός λόγος και οι στρατιωτικές οργανώσεις τείνουν – συχνά για καλό σκοπό – να εστιάζουν κυρίως στις εμπειρίες των πολεμιστών. Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι οι σύντροφοί τους συχνά παραμένουν αόρατες.
2. Η ‘Πρότυπη Στρατιωτική Σύζυγος’
Η ‘Πρότυπη Στρατιωτική Σύζυγος’ (Enloe, 2000) είναι μια εξιδανικευμένη – ίσως θα λέγαμε και μυθολογική – φιγούρα. Είναι παθητική και χωρίς παράπονα, δεν αμφισβητεί τις στρατιωτικές υποχρεώσεις του συζύγου της και είναι ικανοποιημένη να παραμερίσει τις δικές της ανάγκες και φιλοδοξίες για να υποστηρίξει την καριέρα του. Είναι προϊόν πατριαρχικών οργανώσεων που εξακολουθούν να αναπαράγουν τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων, ιδιαίτερα καθώς ο στρατός συχνά, ακόμη και τον 21ο αιώνα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την απλήρωτη οικιακή και συναισθηματική εργασία των συντρόφων στο σπίτι, έτσι ώστε τα μέλη του στρατού να μπορούν να εκτελούν τη δουλειά τους με αποτελεσματικότητα.
Οι εμπειρίες των στρατιωτικών συζύγων συχνά είναι δύσκολο να εντοπιστούν καθώς αυτές παραμένουν αόρατες, και εδώ υπάρχουν παραλληλισμοί με την Πηνελόπη. Οι περιγραφές των στιγμών ανησυχίας και της θλίψης της Πηνελόπης για την απουσία του Οδυσσέα αντικατοπτρίζονται στις σύγχρονες περιγραφές για τις συναισθηματικές εμπειρίες των συζύγων στρατιωτών.
3. ‘Ασαφής Απώλεια’
Η «Ασαφής Απώλεια» (Pauline Boss, 2007) είναι μια έννοια που περιγράφει τον ψυχολογικό αντίκτυπο στους ανθρώπους που μένουν πίσω, όταν ένα άτομο είναι σωματικά απόν, αλλά χωρίς την βεβαιότητα ή την κατάληξη που συνήθως επιφέρει ο θάνατος. Αυτό μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στην Πηνελόπη κατά την απουσία του Οδυσσέα όσο και στις συντρόφους των σύγχρονων στρατιωτών που αποστέλλονται σε ζώνες πολέμου. Μία βασική πρόκληση είναι το άγχος που σχετίζεται με την αναμονή για νέα του απόντα συντρόφου. Οι σύζυγοι που περιμένουν είναι ταυτόχρονα απεγνωσμένες για ειδήσεις, αλλά και φοβισμένες για το τι αυτές οι ειδήσεις μπορεί να τους φέρουν (πληροφορίες για τον τραυματισμό ή τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου).
4. Η Ζωή σε Αναμονή
Συχνά, η κανονική ζωή μπορεί να φαίνεται να είναι σε εκκρεμότητα, ή «σε αναμονή», όταν ένας στρατιώτης βρίσκεται σε αποστολή μακριά από το σπίτι του. Οι σύζυγοι που τον περιμένουν συνήθως χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους για να κρατούν τον εαυτό τους απασχολημένο ενείδει μιας στρατηγικής αντιμετώπισης. Η Πηνελόπη έχει τη δική της μέθοδο απόσπασης της προσοχής, το «κόλπο του υφαντού». Αυτή η μέθοδος ενισχύει τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων, λειτουργεί ως μηχανισμός μέσω του οποίου η Πηνελόπη παραμένει αποκλεισμένη και αόρατη, και τελικά αναπαράγει την αίσθηση μιας ζωής «σε αναμονή» και για εκείνη επίσης. Το τέχνασμα αυτό θεωρείται ένα διαρκές σύμβολο της επινοητικότητας, της θηλυκής φύσης και της πίστης της. Η Πηνελόπη εκπληρώνει έναν ρόλο παρόμοιο με αυτόν που ακόμη και σήμερα αναμένεται από τις στρατιωτικές συζύγους: να κρατήσει «ζωντανή την εστία του σπιτιού» κάνοντας τις οικιακές ασχολίες, ενώ ο στρατευμένος σύντροφος εκτελεί τις υποχρεώσεις του αλλού.
Στο πλαίσιο πατριαρχικών δομών (όπως συμβαίνει στην Οδύσσεια, αλλά και σε εκείνες που αναπαράγονται από τις σύγχρονες στρατιωτικές οργανώσεις), ένα από τα ζητήματα που ανακύπτει από την απουσία του στρατιωτικού συζύγου είναι η ανάγκη ανάληψης καθηκόντων που κανονικά θα εκτελούσε ο άντρας του σπιτιού. Αυτοί που μένουν πίσω αναγκάζονται να αναλάβουν πρόσθετες ευθύνες. Η Πηνελόπη, επίσης, αναλαμβάνει έναν ασυνήθιστο ρόλο – να διαχειριστεί το νοικοκυριό, να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες και να αναθρέψει μόνη της τον Τηλέμαχο.
5. Επανένωση
Οι στρατιωτικές επανενώσεις μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές και πιο περίπλοκες από τις ρομαντικές εικόνες που συχνά παρουσιάζονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Συχνά οι σύζυγοι αναφέρουν ότι αισθάνονται πως ο σύντροφός τους όταν επιστρέφει δεν είναι αναγνωρίσιμος· αυτό αντικατοπτρίζεται στην Οδύσσεια με την κυριολεκτική μεταμφίεση που αναλαμβάνει ο Οδυσσέας. Υπάρχει ένα χάσμα κατανόησης και λίγη κοινή εμπειρία μεταξύ του ζευγαριού που έχει χωρίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν ο ένας σύντροφος έχει βρεθεί σε ζώνη πολέμου. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια πολύπλοκη και συχνά χρονοβόρα διαδικασία αναγνώρισης και επαναφοράς της επικοινωνίας, που πρέπει να λάβει χώρα προκειμένου το επανενωμένο ζευγάρι να μπορέσει να επανασυνδεθεί. Αυτό το βιώνουν και η Πηνελόπη και ο Οδυσσέας.
6. Συμπεράσματα
Το ποίημα της Dorothy Parker, Penelope (1928), αποτυπώνει πολλά από τα θέματα της ομιλίας μου: την αφάνεια της συζύγου που περιμένει, ενώ ο ήρωας σύζυγός της βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής· τις προκλήσεις που αυτή αντιμετωπίζει κατά την απουσία του· το θάρρος της. Και αυτή επίσης αξίζει αναγνώριση και αξίζει να ονομαστεί «γενναία».
Leave a Reply